Plaza del 18 de julio eta Plaza de la Constitución

Hauek ziren eta dira Donostiako burgesia espainiarra eta bere akolitoentzat plaza honen izena, baina ez guretzat. Guretzat PLAZA BERRIA izan da beti, da eta izango da.

Donostia hiri nafarra fundatu eta gutxira, 1200 urtean, Gaztelako erresumak konkistatu zuen. Ordutik eta gaur arte, Gaztelako (XIX mendetik aurrera Espainia) indar okupatzaileak izan dira eta dira hiriko jaun eta jabeak. Guretzat, tragedia historikoa.

XVI mendetik aurrera, behintzat, hiriak plaza bakarra zuen, PLAZA ZAHARRA. Gaurko Boulevard 18-26 zenbaki arteko etxeei dagokie. Urte batzuk direla, esparru honi Ugartemendia Plaza izena jarri diote (Plaza Zaharra, bere benetazko izena ez jartzeagatik), Ugartemendia kalea badela Bentaberrin jabetu gabe. Hau inkonpetentzia!

Militar okupatzaileek Plaza Zaharra  erabiltzen zuten beraien maniobretarako eta liskarrak sortzen ziren herritarrekin erabilera horrengatik. Gauzak horrela,  eta militar hauekin liskar horiek ekiditeko, Hiriko Kontsejuak (Udalak) orduan Enbeltran eta Amasorrain kaleen artean zeuden etxeak bota eta Plaza Berria sortu zuten, 1722 urtean Plaza Zaharra ordezkatzeko. Plaza berri hartako Kontseju Etxea eta beste eraikin guztiak Udalaren kontu egin ziren.

1813 an Plaza Berria suntsitu egin zuen espainiarren aliatuak ziren ingeles-portuges armadak. Eraberritu eta 1818an ireki zen berriz, bere betiko Plaza Berria izenarekin. Baina Donostiako patriota espainiarrak ez zeuden herritarrek emandako izena hori onartzeko, beste batzuen artean, Joaquín María Ferrer militar espainiarra. Garai hartan  Donostiako zen Pasai San Pedron jaioa zen jauntxo hau “liberal apasionatua” omen zen eta Esparteroren adiskide mina; Catalina de Erauso moja istorioaren asmatzailea; Foruen etsai amorratua; ministroa eta baita Espainiako gobernukoko presidente ere. Nafarroako erresuma zaharra suntsitu eta probintzi bihurtu zutenean, 1841ean, nor hautatu zuten Madrilen Nafarroako senatore?: Joaquín María Ferrer.

Ferrer Espainiar Inperioa defenditzen ibili zen San Martin jeneralaren aurka Argentinan eta Perun. Handik bidali zituzten bera eta  bera bezalako  pertsonaiak eta hona etorri ziren beren aberri espainiarra inposatzera.

Honela, Plaza Berriari 1820an, izena aldatu eta 1812an pertsonaia hauek idatzitako “konstituzioa”ren izena inposatu zioten. Udal akordiorik ez da ordea azaltzen. “Estatu-nazio-aberri-espainiar-moderno-konstituzionala” sortuko zutelako aitzakian, beraiek negozioak egiteko agintzen zuten elementu hauek.

1823an bidali zituzten agintaritzatik eta Fernando VII (“rey felón”) berriz ere itzuli zen. Donostian, Plaza Berrian egon zen 1828an zezenak ikusten, Bermingham alkatea eta Antón de Luzuriaga jueza eta zentsorea (Ferreren koadrilakoak zirenak) laguntzaile zituela. Ikusten da errege horri plazaren izenak bost ajola ziola. Errege hura 1833an hil zen eta Ferrer, Espartero eta gudan karlisten aurka ibili ziren pertsonaia dohakabe haiek berriz ere hemen ziren agintean.  Ferrer 1861ean hil zen Santa Agedako bainu etxean.

XX mendean sartu aitzin, euskal kulturaren berpizkunde bat izan zen; euskaldunek espainolei zieten beldurra galtzen joan ziren.  Jose Manterola, besteren artean, izan zen Donostiako euskal kulturgintzako eragile sutsua. Euskara eta euskal nortasuna indarra hartzen joan ziren. Sabino Aranaren eta Arturo Kanpionen pentsamendua eta ideologia zabaltzen joan zen. Testuinguru honetan, Karmelo Etxegarai azpeitiarrari eman zioten Donostiako Alde Zaharreko kale izenak  euskaratzearen lana eta honela, gure Plaza Berriaren izena ofizialki onartu zen, 1897 urtean.  Baina zoritxarrez, errotuloak ez ziren inoiz jarri. Dena dela, erabaki hura ez da inoiz atzera bota eta gainera, faszismoan ere, 1967 urtean berriz ere onartu zen aipatu izen ofiziala (1897koa). Hala ere, errotuloa orduan ere ez zen jarri. Baina izen horrek gaur egun indarrean jarraitzen du. Jakin bezate egun Udalean agintean daudenak.

1936 zoritxarreko urtea etorri zen eta  faszistak, Mola jenerala buru zutela,  Donostiako hiriaz jabetu ziren eta 1813an bezala milaka herritarren heriotza eta deserriratzea eragin (pentsa, orduko 90.000 biztanleren erdiak baino gehiago ihes egin zuen, espainiar nazi-katolikoen konkista eta suntsiketaren ondoren).

Agintari berriek, boterearen orgasmoan, gure Plaza Berriari, “Plaza del 18 de Julio” izena jarri zioten 1937an  eta 40 urte luzez iraun zuen izen horrek. Oraindik ere, baziren garai hartan Plaza Berria deitzen zioten donostiarrak. Lotsagarria da, gaurko arduradunek ez dutela plazako historia agertzen  paneletan “18 de julio” izena ere izan zuela. Ikusten da bere kontakizun  faltsuan izen hori ez dela sartzen!

Franco kaudiloa Jaungoikoak jarri zuen (“por la gracia de Dios” omen) eta Fernando VII bezala plazako balkoira ateratzen zen Donostiako faszisten txalo artean. Hori ere kontakizuneko  parte ez al da?

Franco fisikoki hil zen, egia, baina kale izenak arma ideologiko bezala ibiltzen ziren eta dira. Hala ere, gezurra ematen du baina, faszistek garai batean bi hizkuntzetan errotalutzea eta Euskalerria hitza Espainiako parte bezala ikusten zuten. Euzkadi, aldiz, “separatisten” gauza. Ze gauza!  Espainiar nazionalistek eurek erabiltzen dute gaur egun  Euskadi hitza, gure Euskal Herriaren aurka.

Honela 1979 urtera heldu ginen eta noski, “18 de julio” izena aldatu behar zela erabaki zuen Udalak. Historia eta Kultura piska bat zuten pertsonek Plaza Berria deitu behar zela zioten, hori zela betiko izena. Beste batzuek (kultura gutxiko jendea) zioten  “la consti”, deitu zitzaiola beti. Alkain alkateak berriz esan zuen gure arbasoek jarri zutela “constitución” izena eta gizonen eskubideak konsagratzen omen zituela konstituzio hark eta errespetatu egin behar zela haiek jarritako izena. Ziur aski Ferrer izan zela ere ez zekien alkate honek!

Faszismoak gauzak oso ongi egin zituen. Ez dakigu Alkainek jakingo zuen Esparterok txapela buruan erabiltzea ere debekatu zuela 1838 urtean! Eta Jose Manterola  Institutotik bidali egin zutela Foruak defenditzeagatik 1876 urtean.

Espainiar estatuko biztanle gehienak frankisten errejimenaren legitimitatea onartu zuten eta ez hori bakarrik, errejimen horrek ezarritako kontakizuna.

Zeregin hortan, Donostiako burgesia, bere akolitoak eta beraien bozeramaile den egunkaria  espainol nazionalismoarekin lerrokatuakd daude; euskal kultura eta abertzaletasunaren aurkako iritzi joera ia orokortu dute eta guk euskal herritarrok  Plaza Berria izena (1897an euskaraz onartu zena) eskatzea -hitz batean, kultura duten pertsona zibilizatuak izatea- eskandalagarria iruditzen zaie.

Nun daude kultura, zibismoa, ondratasuna, zuzentasuna eta justizia?