Jean Louis Davant: «Hizkuntza nazional bat behar zen nazio bat garenez geroztik»

Jean Louis Davant. Idazlea eta euskaltzaina

Manuel Lekuona saria emanen dio egun Eusko Ikaskuntzak, «euskara eta euskal kultura indarberritzeko egin duen lanagatik»; euskara batuaren sorreratik aritu da lan horietan Jean Louis Davant.

AAJEANVAANT

Argazkia: ISABELLE MIQUELESTORENA / EZEZAGUNA

 

 

Hamargarren saria du gaur sorterriko udalean 10:30ean emanen dioten Manuel Lekuonarena Jean-Louis Davantek (Ürrüstoi-Larrabile, Zuberoa, 1935). Hamar, idatzi dituen pastoralen kopurua ere bada. Zortzi, idatzi poesia liburuak. Bederatzi, saiakerak. Azkena oraintxe argitaratua: Frantzia eta nazioa (Maiatz). Artikuluak berriz, ehunka ditu. Idaztea aise egiten duela dio, «eta gogotik». Horretarako erraztasuna baduela, «mintzatzeko baino gehiago». Mintzatu, mintzatu da luzaz, ordea, sariaren hariari tiraka, euskararen eta euskal kulturaren aldeko lanaren nondik norakoaz.

Nondik jin zaizu euskaltzaletasuna?

Familian, etxekoak euskaltzale ziren. Euskarari atxikiak. Zuberoako euskal kultura horri atxikiak. Kantua bistan da. Pilota ere bai. Batzuek euskal kulturatik kanpo uzten dute pilota. Nik euskal kulturari lotua ikusten dut. Gero, maskaradak, pastoralak… Horiei guziei atxikiak ziren. Euskaldunak ziren izpirituz. Gero abertzale bilakatu ziren.

Euskaldunak izpirituz?

Lehenik euskaldunak garela. Beste edozer gauza izan aitzin. Euskal Herriaren zentzua bazuten. Etxekoek bazekiten Euskal Herria ez zela Zuberora mugatzen. Lehen auzoak garaztarrak genituen. Garazitik jinak, etxetiarrak. Eta herrian ez dakit zenbat etxekoandre baxenabartarrak ziren. Herriko eskola urrun baikenuen egun guziez bazkaltzen genuen Abadian. Eta hor etxetiarrak Amikuzekoak ziren. Hor beste euskara bat entzuten genuen. Gainera, amak ahizpa bat bazuen Hazparnen. Gero Uztaritzera joan zena. Harremanak bagenituen izeba harekin. Beraz, Lapurdirekin.

Beraz, bazenuen nondik tiratu euskara batuaren ideia edo?

Euskaldunok euskaraz gure artean konprenitu behar genuela argi nuen. Nik beti besteak konprenitu ditut. Baxenabartar eta lapurtarrekin usatuak ginen. Bestaldekoekin gero egin da. Bizkaitarrekin franko nekez, baina gipuzkoarrekin diferentziak badira, baina ez hain handiak.

Noiz hasi zinen euskal kulturan murgiltzen? Enbatan?

Lehenik ikasleen Enbata bazen. Ez zen politikoa. Gero [Jakes] Abeberrik eta horiek izena harturik kazeta politikoa egin zuten. Baina urte batez ari izana nintzen ikasleen Enbatarekin Aljeriara joan aitzin. Eta Euskaltzaleen Biltzarrean ere militatzen hasia nintzen. Euskaldun Gazterian ere kulturan ginen. Politikan ez ginen sartzen denbora haietan. Politika oso tabu zen. Halako laikotasun bat bazen politikari begira. Politikan hasi nintzen Aljeriatik itzuli ondoan. Enbata kazetarekin.

Aljeriako gerlara 27 hilabetez bidali zintuzten soldadu; hor sortu trauma aipatua duzu. Horri lotua ote politikan sartu izana?

Deiadanik laborarien artean bazen halako eskuineko anarkia bat. Estatua laborariek ez zuten maite. Ez zen diru laguntzarik-eta, orain bezala. Estatua ikusia zen zerga biltzaile eta… hasteko, aitak ez zuen estatua maite. Kolonien kontra zen. Inutil ikusten zituen.

Mundu horretan handitu zara.

Bai, hori bazen. Gero, eskolan kontrarioa ikasten genuen. Ideiak nahasiak genituen bi poloen artean. Eskolan Frantziako historia ikasten genuen. Ernest Lavissen liburu txikia: Nos ancetres les Gaulois [Gure arbaso galiarrak]… Baina Aljerian egiazki Estatua hastiatu nuen. Aljeria biziki gaizki kudeatu du Frantziak. Konfiantzarik ez nuen gehiago Frantziako Estatuan. Baina ez nintzen, halere, politikan sartzeko prest.

Baina noizbait sartu zinen politikan.

Aljeriatik itzuli nintzelarik Enbata-ko lehen zenbakiak ikusi nituen etxean. Eta 1961eko urtarrila hastean Txillardegi etorri zen ihes. Denbora batez Hazparneko kolegioan egon zen, Xarritonen adiskidea baitzen. Nik han ezagutu nuen.

Ingeniari agronomo ikasketak eginik, Xarritonek deitu zintuen Hazparneko eskolan irakasle gisa lan egin zenezan, ez?

Bai. Maulen irakasle ezagutu nuen; gaztelera irakasten zigun. Euskaldun Gazterian ere ezagutua nuen. Hark ere bultzatu ninduen Angerseko ingeniari eskolara joatera.

Txillardegirekin adiskide izan zineten eskolan eta?

Bai. Hark ere bultzatzen ninduen Enbatako taldean sartzera. Ez nuen ez bai, ez ez erraten. Ez nuen politikan sartzeko gogorik. Behin jin zitzaidan Jakes Abeberrirekin. Hark ber galdera. Eta nik erantzunik ez. Eta azkenean apirileko biltzarrera joan nintzen. Kanbon zen, Labegerieren etxean. «Zer arriskatzen duk?», pentsatu eta joan nintzen. 61ko apirilean.

Euskara batuari buruz Txillardegik bildu zintuen. 1963an Baionako Euskal Idazkaritza Elkartearen kide izan zinen, Txillardegirekin batera besteak beste. Zer zen hori?

Idazkaritza zerbitzu bat egin zen euskal kulturako guztien zerbitzuko. Enbatan euskara bagenekienak sartu ginen hor. Presidentea Labegerie izan zen. Gero bazterrak nahasi ziren. ETA eta PNV samurtu ziren 1964ko udan. Estreinatzeko egunean berean Labegeriek mehatxuak egin zituen urrunegi joaten baginen salatuko gintuela. Hori gure gainetik pasatzen zen. Hori Madariaga eta horiei buruz erraten zuen. Hor, guk gero genuen konprenitu zer pasatzen zen. Gure gainetik konpontzen ziren gauza horiek. Guk gure lana egiten genuen. Baina serioski ari ginen. Lauaxeta saria ere sortu genuen.

Euskal Idazkaritzan euskaraz idazten zenutela, euskaraz nola idatzi galderari erantzun behar zenuten konkretuki, azken finean. Batuaz gogoetatzeak bazuen bere logika, ez?

Hizkuntza nazional bat behar zen nazio bat garenez geroztik.

Eztabaidak bazenituzten?

Gure artean ez zen eztabaidarik. Xerkatzen ari ginen batasuna nondik hasten ahal zen.

Interesgarriak zitezkeen zuen arteko solasak, ez?

Txillardegik zuen gehienik ekartzen. Esperientzia baitzuen. Gu amateurrak ginen. Izkiriatzen bagenekien, irakurtzen… autodidaktak ginen. Hark abantzu handia zuen… Eta, orduan, ortografiatik hasi ginen. Gero, deklinabidea, gero hiztegi labur bat ere egin genuen. Gero aditza, denbora arruntenak. Eta, gero, hori Euskaltzaindira helarazi genuen Piarres Larzabalen bitartez. Enbatakoa zen eta euskaltzaina zen.

Nola jartzen zineten ados?

Txillardegik gipuzkoar aditza hartu zuen. Sinpleagoa da eta arinagoa. Lapurtar aditza biziki ederra da, baina pisua eta franko konplikatua: erran daut edo erran deraut. Haiek berriz: dit. Sotilago da.

Eta horrela irabazten zen sokatira?

Ez zen sokatirarik. Gero, hori ez zen onartua izan. 1964an biltzar handi bat egin genuen urteko lanaren biltzeko. Hegoaldetik-eta jin ziren. Hor aditza baztertu zuten. Ez zen adostasunik izan. Bizkaitarrak bereziki lapurterari atxikiak ziren. Axularren euskara horri atxikiak ziren. Salbu izan eta ukan, aditz laguntzaileak onartuak izan ziren.

Hasiera haietatik gaur arte, nola ikusi duzu batuaren bilakaera?

Alde baikorrena da euskaraz dakigun guztiek nahi izanez geroz elkar ulertzen ahal dugula. Gero, batua ez da maiz batuaren izenean sartzen den hori, erran nahi baita, funtsean, gipuzkera osatua. Hori da hegoaldetik usu sartzen diguten batua. Eta gero erraten digute: «Zergatik Iparraldeko batu bat sortzen duzue? Zuek hegoaldeko bat sortu duzuelako…»

Anitz idatzi duzu Euskal Herriko historiaz; errana izan duzu: «Historia da herri baten memoria, eta memoria hori behar dugu bildu gure baitarik pentsatzeko».

Lehenik historia maite izan dut orokorki, Frantziakoa, mundukoa, Errusiako gerra handia. Horiek biziki interesatu naute.

Baina inportantea izan zaizu euskal ikuspegitik egitea ere, ez?

68ko maiatzaren ondotik, Sacxen Bayonne et le Pays Basque, temoins de l’ histoire liburua agertu zen. Enbatako biltzar batera ekarri zuen norbaitek. Eta ez ginen batere akort tituluarekin. Le Pays Basque: iparraldekoa bakarrik aipatzen du. Eta Baiona iduriz bereizten du Euskal Herritik. Eta horrek tilt egin zigun. Kexu ginen. Gazte batek proposatu zuen horren erretzea lizeoetan. Nik erran nuen: «Ez horrelakorik! Naziek bezala, hori ez da egiten. Zertako ez dugu guhaurek idazten gure historia». Eta orduan erran zidaten: «Egin ezak!» Horrela hasi nintzen serie gisa Enbata-n berean, frantsesez. Gero aski metatu ondoan liburutxo bat atera zidan Goiztirik.

Orain atera berri duzu Frantzia eta nazioa liburua.

Frantziar nazionalismoa ikertzen dut. Erroak eta oinarriak. Izugarri konkretua egin dut. Zertan oinarritzen den frantziar nazionalismoa. Eta nolakoa den. Nor dugun bisean bis. Eta zer sakatzen diguten buruan. Nos ancetres les Gaulois-ekin… Deitu ninduten Euskal Herriko Unibertsitatetik formakuntza batean parte hartzeko irakasle bezala, Frantziar nazionalismoaz mintzatzera, justuki. Leioan izan naiz hiru udazkenez.

Abd el-Kader (1808-1883) aipatzen duzu liburuan. Pastoral bat ere idatzia duzu honetaz.

Zinez jende interesgarria da. Ez da soilik gerra gizona, intelektuala da, filosofoa, pentsalaria.

Bi hitzez nor zen?

Frantsesek Aljeria konkistatu zutelarik horrek hamabost urtez buru eman zien frantsesei.

Eta orain beha zara zein herri ausartuko den taularatzera?

Beharbada hemen. 2020an eman behar dute, eta hiru antolatzaile izan zaizkit ikusten.

Konbentzitu dituzu?

Ez ditut konbentzitu beharrik ukan. Gaiak pizten ditu. Ez da arrunta. Beti pastoral politak, azukretuak, leunak… Nik maite dut pixka bat gatz eta piper izan dezaten. Epopeia da. Eta gauza gogorrak ere behar dira barnean. Errealitatea ere horrela baita. Ez da ihes egin behar.

Eta beraz, kristau izanen da Abd el-Kader?

Pastorala egiten bada, Abd el-Kader aterako da ate urdinetik. Nik uste dut hiztegia gainditu behar dela. Turk eta kristi lehen zen. Orain, urdinak eta gorriak. Neutroago da.

Aljerian bizi izan duzunari begira zor bat kitatzen duzu pastoral horrekin agian?

Honekin baketzen naiz. Han izan naiz… Alemanak ikusi ditut nik hemen gerra denboran. Eta alemanak hemen ziren bezala nintzen han.

Agian pastoralak laguntzen du gure historia ezagutarazten? Liburuetatik aterarazten?

Nik bi pasio ditut. Historia eta olerkia. Eta pastoralean biek bat egiten dute. Pastorala zer da? Historia, modu poetiko batean erakusten duzuna.

 

BERRIA